Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite sıklıkla karşımıza çıkan bir durumdur. Konsantrasyon, dikkat, hareketlilik ve dürtü kontrolü gibi alanlarda yaşanılan sorunlar DEHB için belirleyici kriterlerdir ve çocukluk çağında en sık karşılaşılan psikiyatrik durumdur (Kayaalp, 2008). Hareketli bir çocuk görüldüğünde, insanlar tarafından hiperaktif olduğuna çabucak karar verilir fakat çocukluk döneminde hareketlilik beklenebilen bir durumdur. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite gösteren çocukları fark edebilmek için çok daha fazlasını bilmek gerekir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite sahibi çocuklar sadece fazla hareketli olma veya dikkatini toplayamama üzerine problemler yaşamamaktadır. Aksine, bu temel belirtilerin altında pek çok sorun yaşayabilmektedir.
DEHB belirtileri arasında okul, veya akranlar, arkadaşlar ile ilgili sorunlar sık görülmektedir ve düşük okul performansı gösterirler. Dikkat ile ilgili problemleri öğrenme süreçlerini güçleştirmektedir. Araya girerler ve sırasını beklemekte zorlanma yaşarlar. Oyunları bölme, düşünmeden davranma ve kurallara uyumsuzluk gibi davranışları nedeniyle akranları ile problemler yaşarlar. Verilen görevleri unutarak, başlanılan işi tamamlamakta zorlanabilmektedirler ve dış uyaranlarla dikkatleri kolaylıkla dağılabilir. Eşyalarını, ödevlerini sıklıkla unuturlar veya kaybederler; bu nedenle ‘’çok unutkan’’ gibi ifadelerle karşılaşabilirler. Sıklıkla küçük kazalar yaşarlar ne ‘’sakar’’ olarak nitelendirilebilmektedirler. (P. Öner, Ö. Öner&Aysev,2003)
DEHB üç gruba ayrılmaktadır; Dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin birlikte görüldüğü bileşik tip, dikkatsizliğin önde geldiği tip ve Hiperaktivite-Dürtüselliğin önde geldiği tip (Kayaalp,2008). DEHB yaşam boyu devam edebilmektedir. Çocuklukta tanı almış bireylerin en az %50’si belirtileri göstermeye devam edebilmektedir. Aynı zamanda, hareketliliğin azaldığı ve yalnızca dikkat eksikliğinin devam ettiği durumlar da görülebilmektedir.
Erken müdahale tedavi süreci için oldukça önemlidir. Tedavi edilmekte geç kalınmış veya müdahale edilmemiş DEHB ile olumsuz eğitim hayatı, ruhsal ve sosyal gelişimde sorunlara rastlanabilmektedir. Ayrıca, karşıt olma karşıt gelme bozukluğu, davranım bozukluğu, kaygı bozukluğu, madde kullanımı, öğrenme bozukluğu, depresyon ve bipolar duygudurum bozukluğu gibi problemler eş zamanlı seyredebilmektedir. (Doğangün&Yavuz,2011)
DEHB tanısında etkili olan faktörler arasında yapılan çalışmalarla genetik faktörlerin %75 oranında etkisi vurgulanmıştır. Yapısal, nörokimyasal, nörofizyolojik, nörogelişimsel farklılıklarında etkili olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur. Ayrıca, parçalanmış aile yapısı, anne-baba problemleri, ebeveynlerin psikiyatrik bozukluk öyküsü ve ailede tek veya ilk çocuk olma gibi psikososyal faktörlerin de etkili olduğu belirtilmektedir (Doğangün&Yavuz,2011). Dahası, beslenme ile DEHB ilişkisinden de bahsedilmektedir. Britanya’da yürütülen bir çalışma omega-3 yağının, çinkonun DEHB semptomlarına azaltıcı etki gösterdiğini içermektedir ve başka çalışmalar sonucu bazı gıda boyalarının da DEHB sebebi olabileceği tartışılmaktadır (DEHB El Kitabı). Vitamin tedavileri de çalışmalarda yer almaktadır ve tanı koymada kötü beslenme de bir ayrıcı faktör olarak belirtilmektedir (Kayaalp,2008; P. Öner, Ö. Öner&Aysev,2003). Beslenme düzenine ve tüketilen gıdalara dikkat edilmesinin DEHB tedavisinde kesin olmamasıyla beraber yardımcı olabileceğini gösteren bu mevcut çalışmalar böylece fast food, renkli gıdaların tüketiminden kaçınmaya ve hekim desteği ile gerekli görülürse vitamin takviyelerine işaret etmektedir.
ÖNERİLER
Yakın çevrenin ve ailenin bilgi sahibi olması, işbirliği kurmak mühim bir rol oynar. Dürtüsellik ve hiperaktivitede, koordinasyon ve denge sorunları görülebildiği için fiziksel aktiviteler, spor enerjiyi olumlu yönlendirme, disiplin sağlama ve özgüven geliştirme açısından faydalıdır. Çocukta istemsiz gelişen DEHB belirtileri ”tembellik,yaramazlık veya rol yapma vb.” şekilde tanımlanmamalı ve sürekli ceza verme sistemi uygulanmamalıdır. Çocuğun özgüveni karşılaştığı muameleler ile zedelenebilir ve ebeveynlerin, yakın çevrenin desteği, sabırlı-anlayışlı tutumu çok önemlidir. Ödevlerde anne-baba yardımı önemlidir ve ödevlerden sıkılma, kaçınma durumlarını önlemek adına ödev öncesi-sonrası için planlamalar yapılabilir. Sade görevler vermek ve çocuğun dahil olduğu planlamalar yapmak önemlidir. Aile aktivitelerinizi çoğaltabilirsiniz. Konuşurken sizi dinlemediğini hissettiğinizde omzuna hafifçe dokunarak odağına yardımcı olabilirsiniz. (DEHB El Kitabı&Erbaa Rehberlik ve Araştırma Merkezi)
Çocuğunuzla yüksek sesle konuşmayarak ve basit, anlaşılır cümleler kurabilirsiniz. Önemli yönergeler sıklıkla tekrarlanabilir fakat anladığından eminseniz tekrarlarla çocuğunuzu sıkmayınız. Mümkünse ayrı bir oda sağlayabilirsiniz. Mükemmeliyetçi beklentiler çocuğun pes etme ve özgüven zedelenmesine neden olabilir. Yapabildiklerini ve olumlu davranışlarını sıklıkla takdir edebilirsiniz. Sorumluluk vererek küçük ev işlerine çocuğunuzu dahil edebilirsiniz. Özgüvenini ve sorumluluk bilincini destekleyecektir. ”2 dakika sessizliği dinlemek” gibi tahammül edebileceği en kısa süreden başlayarak irade geliştirici alıştırmalarla destekleyebilirsiniz. Öfke gibi duygularla gösterdiği vurma, bağırma gibi davranışlarına aynı şekilde karşılık vermekten kaçının ve duygusunu anladığını göstererek ”bu davranışın yerine öfken geçtiği zaman konuşabiliriz” gibi ifadeler kullanabilirsiniz. (DEHB El Kitabı&Erbaa Rehberlik ve Araştırma Merkezi)
Kaynakça
Kayaalp, L. (2008). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu. Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri Sempozyum Dizisi, 62, 147-152.
Öner, P., Öner, Ö., & Aysev, A. (2003). Dikkat eksikliği hiperaktive bozukluğu. Sürekli Tıp Eğitim Dergisi, 12, 97-99.
Doğangün, B., & Yavuz, M. (2011). Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu. Türk Pediatri Arşivi, 46(11), 25-28.
Başgül, Ş. S., & Sarı, N. D. (tarih yok). Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Bireyler ”Aileler için Rehber Kitapçık”. Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü.
Erbaa Rehberlik ve Araştırma Merkezi (tarih yok). Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu: Aile ve Öğretmen Kılavuzu.
DEHB El Kitabı – Play Attention.com
